Voor het herinneringsboek 'Namen in plaats van nummers'

in de verzoeningskerk in Dachau hebben scholieren

dit jaar drie nieuwe biografieën geschreven

over Nederlandse oud-Dachauers.

 

December 2013

Nieuwe biografieën voor herinneringsboek

Voor het herinneringsboek 'Namen in plaats van nummers' in de verzoeningskerk in Dachau hebben scholieren dit jaar drie nieuwe biografieën geschreven over Nederlandse oud-Dachauers. "Bij herdenkingen ging het voor mij vaak over onbekende mensen", zegt Imara van Greuningen, die over Karel Witmond schreef. "Nu zie ik een gezicht voor me."

Imara schreef de biografie over Karel Witmond samen met Luca Brandt Corstius. Allebei deden ze dit jaar eindexamen havo op het Cartesius Lyceum in Amsterdam. Karel woonde in de oorlog vlakbij deze school en hij was destijds ongeveer even oud als Luca en Imara nu. Imara: "De Tweede Wereldoorlog is daardoor heel dichtbij gekomen. We lazen tijdens onze speurtocht in archieven verhalen over gebeurtenissen in de buurt waar wij wonen. Karel had er toen al voor gekozen om het illegale Parool te verspreiden, waarmee hij het risico liep gearresteerd te worden. Onvoorstelbaar dat wij nu al dergelijke keuzes zouden moeten maken."

 

Voor de biografie over Karel Witmond, die in 2003 overleed, hadden Luca en Imara ook een interview met zijn weduwe Stien. "Dat was wel spannend", blikt Imara terug, "maar ze was heel open en erg gastvrij en we voelden ons er al snel op ons gemak. Uiteindelijk zijn we zelfs blijven eten. In het interview zijn wij veel te weten gekomen over de impact die het kampverleden van Karel op de familie heeft gehad, iets wat wij van te voren niet hadden verwacht."

 

In april presenteerden Luca en Imara hun biografie over Karel Witmond in een goed gevulde Nassaukerk in Amsterdam. Muisstil was het toen zij over het leven van Karel vertelden. Veel aandacht was er ook voor de reizende tentoonstelling die bij het project hoort. Ylva Sluiter, die een schooljaar eerder een biografie over Jaap van Mesdag schreef, onthulde een tentoonstellingsbanner over hem.

Tentoonstelling in de Nassaukerk.	Stien Witmond met Luca (l) en Imara (r).
Ylva laat Jaap van Mesdag zijn banner van dichtbij zien.

Voor een volle zaal vertelden Chaima en Andrea hoe Skippy na zijn arrestatie via Amersfoort, Vught en Natzweiler in Dachau terechtkwam. "Skippy was 17 toen hij actief werd in het verzet. Met zijn bakfiets bracht hij voor zijn Joodse baas wapens van locatie naar locatie. Hij is nooit te weten gekomen voor wie die wapens bestemd waren en door wie ze werden gebruikt."

 

Willemijn werkte als koerierster voor de LO en LKP en kwam na haar arrestatie terecht in Vught, Ravensbrück en Dachau. "Vertellen over de oorlog vindt Willemijn moeilijk", zei Jop, "maar met ons wilde ze er vrijuit over praten. In ons eerste gesprek legde ze ons uit waarom. Ze zei: 'Weet je waarom ik dit doe? Omdat ik het belangrijk vind dat de jeugd, zoals jullie, weten wat vrijheid betekent. Wat vrijheid van meningsuiting betekent, het gevaar van dictatuur en het minderwaardig verklaren van mensen.'" Jop en Jelle bedankten Willemijn dat zij zelfs met hen was meegereisd naar Dachau. Voor Willemijn was dit de eerste keer dat ze een voormalig kamp bezocht.

 

Willemijn en Skippy tijdens de presentatie in Dachau.	Bezoek aan de gedenkplaats Dachau.

 

Herdenking in Dachau

De dag na de presentatie werd de gedenkplaats bezocht. Op de plek waar barak 7 stond herdacht Jo Kapteyn zijn vader dominee Johannes Kapteyn, die hier omkwam. Voor het herinneringsboek schreef Jo met zijn broer Kees een biografie over hem. "Vanaf de kansel nam hij vastberaden stelling tegen het nationaalsocialisme", zei Jo, "en hij deed geen water bij de wijn van zijn Bijbelse boodschap. Ook bleef hij bidden voor de terugkeer van de koningin." Jo vroeg een minuut stilte voor iedereen die in Dachau en in andere concentratiekampen het leven liet voor onze vrijheid. Er werden witte rozen gelegd. Femke Haselaar, kleindochter van Karel Witmond, vertelde later: "De herdenking maakte diepe indruk. Het was zó koud, we stonden allemaal buiten te rillen van de kou. Ik dacht aan mijn opa die hier in een pyjama rondgelopen had. Hoe kan iemand in deze omstandigheden de wil opbrengen om te overleven, wat houdt je op de been? Ik begreep ook nooit zo goed waarom hier vroeger door opa en oma nooit over gesproken werd; ik kom zelf uit een generatie waar het juist belangrijk is om
over dingen die je dwars zitten te praten. Nu begrijp ik dat het gewoon veel te pijnlijk was om daar überhaupt over te beginnen."

Witte rozen bij waar barak 7 stond.

Drie nieuwe biografieën

Ondertussen zijn drie nieuwe biografieën in de maak. Gijs Berendse en Lissy-Anne Denkers (Cartesius Lyceum, Amsterdam) schrijven over Jan van Kuik, Wouter Tullenaar en Meander Fabels (Emmauscollege, Rotterdam) over Velo Bierman, en Sydney Weith en Tess Meerding (Het Baarnsch Lyceum, Baarn) over Ernst Sillem. Ernst was zelf leerling op Het Baarnsch Lyceum. In januari 1941 brak hij in de school in en kalkte er anti-nazileuzen op de muren. Ter voorbereiding op het schrijfwerk hebben de leerlingen onder meer een bezoek gebracht aan Natzweiler in de Elzas, waar Jan, Velo en Ernst gevangenzaten voordat ze op transport werden gesteld naar Dachau. Alle drie oud-Dachauers hebben een interview gegeven. Als alles goed gaat zijn deze nieuwe biografieën begin 2014 klaar.

Jos Sinnema
Vrijwilliger Namen statt Nummern

 

Fotografie Nassaukerk: Piet Hermans Photography

 

Quotes Imara en Femke: Z Magazine, Piet Hermans 

 Chaima Akaazoun en Andrea Pineda Calderón, vwo-leerlingen op het Berlage Lyceum in Amsterdam, verdiepten zich in het leven van Jan (Skippy) de Vaal en hadden twee keer een interview met hem. Met zijn bakfiets vervoerde Skippy in de oorlog wapens voor een verzetsorganisatie in Amsterdam. Tot hij op 27 februari 1942 door verraad werd opgepakt. Via het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort en kamp Vught belandde Skippy als Nacht und Nebel-gevangene in Natzweiler in de Elzas. Nacht und Nebel-gevangenen vielen onder het Keitel-Erlass, dat bepaalde dat verzetsmensen moesten verdwijnen zonder dat iemand wist waar zij waren. Dat zou de bevolking schrik aanjagen en hen ervan weerhouden om ook in verzet te komen. Toen de geallieerden in Noord-Frankrijk oprukten werd Natzweiler ontruimd en kwam Skippy in Dachau terecht. Op 30 april 1945 werd hij met circa 10.000 anderen bevrijd in Allach, een buitenkamp van Dachau.

Luca Brandt Corstius en Imara van Greuningen, havo-leerlingen op het Cartesius Lyceum in Amsterdam, schreven een biografie over Karel Witmond. Hiervoor hadden zij onder meer een interview met zijn weduwe, Stien Witmond. Karel was net 17 toen hij in juli 1940 begon met de verspreiding van de illegale krant Pieter 't Hoen, die in februari 1941 Het Parool ging heten. Nadat in september 1941 al vier leden van de Paroolgroep waren gearresteerd, werd in de nacht van 12 op 13 november ook Karel van zijn bed gelicht. Karel zat onder meer drie maanden in eenzame opsluiting in het Oranjehotel in Scheveningen voordat hij samen met de andere Paroolgroepleden in december 1942 in Utrecht na een schijnproces veroordeeld werd. Er werd 17 keer de doodstraf en zes keer Abtrennung opgelegd. Karel werd vanwege zijn jonge leeftijd abgetrennt, wat betekende dat hij de rest van zijn leven zou moeten doorbrengen in een concentratiekamp. Via Natzweiler kwam hij als Nacht und Nebel-gevangene in Dachau terecht, waar hij op 29 april 1945 werd bevrijd.

Jop Bruin en Jelle Braaksma, vwo-leerlingen op het Cartesius Lyceum, spraken uitgebreid met Willemijn Petroff - van Gurp. Willemijn werkte als koerierster voor de landelijke verzetsorganisaties LO en LKP toen ze in juni 1944 in Den Haag werd opgepakt. Via de concentratiekampen Vught en Ravensbrück kwam zij terecht in het buitenkamp Agfa Kamerawerk van Dachau. Eind april 1945 werd dit kamp ontruimd. In de stromende regen gingen enkele honderden Nederlandse en Oost-Europese vrouwen op mars. Twee dagen later bereikten zij Wolfratshausen, waar ze werden ondergebracht op de hooizolder van een grote boerderij. Op 1 mei 1945 beleefde Willemijn hier de bevrijding door de Amerikanen. Na een lange tocht door Zwitserland, Frankrijk en België kon zij op 21 mei 1945 in Oudenbosch weer voet op Nederlandse bodem zetten.

De biografieën die de leerlingen geschreven hebben, zijn tevens de profielwerkstukken waarmee zij hun middelbare schooldiploma halen. Luca en Imara reisden in het kader van de research naar Natzweiler en alle leerlingen bezochten Nationaal Monument Kamp Vught. Allemaal deden ze uitvoerig archiefwerk, schreven ze meerdere archieven aan of bezochten die. Zo verdiepten zij zich uitgebreid in de geschiedenis van nazisme, vervolging en verzet, terwijl met de biografie de herinnering aan de oud-Dachauers is vastgelegd. Vooral het contact met de oud-Dachauer of de familie heeft indruk gemaakt. Andrea: "Chaima en ik hebben veel geleerd over de Tweede Wereldoorlog en de kampen. En we hebben er ook een nieuwe en speciale vriend bijgekregen: Skippy. We zijn heel blij dat we de kans hebben gekregen om aan zo'n bijzonder project mee te doen."

Het herinneringsboekproject Namen statt Nummern bestaat sinds 1999. Het boek telt nu circa 150 biografieën over oud-Dachauers van verschillenden nationaliteiten. Sinds het schooljaar 2010-2011 doen ook Nederlandse scholen mee. De Nederlandse bijdrage wordt gesteund door de Vriendenkring van oud-Dachauers, het Nederlands Dachau Comité en het Internationaal Dachau Comité.

Jos Sinnema
Vrijwilliger voor
Namen statt Nummern